fasc. 10, nr. 252, voetnoot 70 d), zoals ik daar te lande zeer dikwijls vrouwen bij de scholen zie wonen; zij schenen tot het dienstpersoneel van het huis te behoren, want ik zag ze voor allerlei werkzaamheden in- en uitgaan; zij droegen water aan, wasten en veegden, plaatsten tralieluiken vóór de vensteropeningen om ze dicht te maken, rolden de bedden tegen de muren op en plaatsten er gevlochten schermen voor. Ik zag Jozefs broeders dikwijls met deze dienstmeiden woorden wisselen of hen helpen bij hun werk of zelfs met hen schertsen, maar Jozef deed dit niet; hij was er te ernstig voor; hij vermeed integendeel hun omgang en liet zich niet uit zijn ingetogenheid trekken. Er schenen mij ook dochters in het huis te zijn. De inrichting van de gelijkvloerse vertrekken geleek vrij goed op die in Anna’s huis, doch hier was alles nog veel ruimer. De ouders waren over Jozef niet tevreden. Zij verlangden dat hij met al zijn talenten zich een weg zou banen tot ergens een aanzienlijke positie in de wereld; maar Jozef voelde niets daarvoor; hij was hun te eenvoudig en te ambitieloos. Bidden in de eenzaamheid en nederig handwerk verrichten was zijn ganse en enige eerzucht. Om zich aan de voortdurende plagerijen van zijn broers te onttrekken, zag ik hem vaak, toen hij ongeveer 12 jaren oud kon zijn, aan de andere zijde van Bethlehem, niet ver van de latere spelonk van Jezus’ geboorte, bij enige godvruchtige vrouwen vertoeven. Dit waren een kleine groep Essenervrouwen, die in gemeenschap leefden op een uitgebroken plaats van de heuvel (op een effen gehakt terras langs de heuvelhelling) van Bethlehem. Daar woonden zij in een rij rotskamertjes, bewerkten tuintjes bij hun woningen en gaven onderricht aan de kinderen van andere Essenen168. 168 Men moet dus twee grottencomplexen onderscheiden: 1) die van Christus’ geboorte die wij later uitvoerig zullen behandelen en Fascikel 3 293