deze stad gebleven; ik meen te weten dat hun aanvoerder Sisara was en dat hij niet verre van deze stad verslagen werd en op zijn vlucht door een vrouw gedood werd (cfr. Recht. 4, 2; enz.). Dit ras was over het gehele land als slaven verdeeld; hier waren er nog zowat 400; dit volk had vroeger onder David en Salomon stenen voor de tempelbouw moeten houwen; zij werden altijd voor zulke arbeid gebruikt. Voor de overleden koning Herodes moesten zij een waterleiding van verscheidene uren lang helpen bouwen; ze moest water uit het zuiden naar de Sionberg leiden46. 46 Ras van mensen. – Het waren nakomelingen van de oude Kanaänieten, die aan de verdelgingsoorlog van Josuë ontkomen waren. In sommige steden en bergen had men hen niet kunnen onderwerpen; zelfs waren sommige steden machtig gebleven. Na verloop van tijd slaagden de Israëlieten er toch in hen schatplichtig te maken. Samengevat luidt dit in het boek Josuë: “De kinderen van Manasse konden Betsean, Jibleam, Dor, ENDOR, Taänak en Megiddo met onderhorige plaatsen niet veroveren, zodat de Kanaänieten rustig in dit land bleven wonen. Eerst toen de Israëlieten machtig geworden waren, maakten zij de Kanaänieten dienstplichtig, maar verdreven hen niet.” (17, 11-13). David echter, en na hem zijn zoon Salomon onderwierpen alle nog overgebleven Kanaänieten aan hun heerschappij en doemden hen tot slavendienst. Met het oog op de voorgenomen tempelbouw liet David hen tellen om ze als werkkrachten te mobiliseren. Hun getal beliep 153.600 (II Kron. 2, 17). Salomon telde ze opnieuw en organiseerde hen in werkploegen; bij de tempelbouw hadden zij de zwaarste karweien te verrichten (1 Kron. 22, 2; II Kron. 8, 7-8; I Kon, 9, 20). In later tijden werden zij tot allerhande andere zware arbeid gebruikt, voornamelijk tot de veldarbeid. Zo toont K. hen herhaaldelijk (nrs. 234, 302, 415): “Zij waren, zegt ze, als slaven over het gehele land verdeeld.” (nr. 235). Dit laatste blijkt wel niet uit de H. Schrift, maar wel uit Flavius Josephus, die ze in de laatste toestand gekend heeft: “Salomon, zo verhaalt hij, onderwierp de Kanaänieten; hij dwong hen tot het betalen van een jaarlijkse schatting en tot het uitleveren van een aantal onderdanen als slaven, die dan gebruikt werden als slaven bij alle slag van werken en voornamelijk bij de VELDARBEID. De Israëlieten toch achtten zich ontheven van zulke slavelijke arbeid, aangezien God zoveel volken aan hun heerschappij had onderworpen. Dus was het billijk dat hun toestand beter was dan die van hun vazallen; ook achtten zij zulke arbeid beneden hun waardigheid en hoge rang onder de volkeren. Krijgsdienst stond hun beter, oordeelden zij. Fascikel 9 109