leerlingen of verwanten, die met Hem spraken en dan van Hem scheidden; Hij moedigde hen aan tot volharding en trouw in de aanstaande vervolgingen en beproevingen; Hij gaf hun gedragslijnen en ook verscheidene boodschappen voor zijn verwanten en andere leerlingen. Jezus leed op deze reis groot gebrek; ik zag herhaaldelijk dat Saturninus of andere leerlingen die Hem vergezelden, enig brood in een korfje aanbrachten en dat Jezus de harde kosten in het water moest weken om ze te kunnen eten214. 214 Een woordje over de platte broden waarvan K. zo vaak gewag maakt. Die oosterse broodjes zijn te vergelijken met oven- of pannenkoeken, ze zijn wat dikker, wanneer er gist in verwerkt is, zo ongeveer 1,5 cm. Ze zijn rond, maar kunnen ook alle andere vormen hebben, die men er aan wil geven; de korsten zijn hard en tussen de twee harde vlakken steekt er nauwelijks wat kruim; dik brood met kruim gelijk het onze, is onbekend. (In uitspraken als deze sluit ik natuurlijk de allerlaatste tijden niet in; veel zal er wel veranderd zijn in de laatste decennia). Deze koeken worden dan ook niet gesneden, maar aan stukken getrokken of gebroken, vandaar de uitdrukking: ‘het breken van brood’; om dit te vergemakkelijken, worden in de deeg groeven of kerven ingedrukt. Men bakt die koeken door er gloeiende as op te leggen, eerst op de ene, dan op de andere kant. Men kan de deeg ook op gebogen platen leggen, een andere gebogen plaat of soort bord erboven; er onder en er op ligt gloeiende as; deze manier van bakken is kieskeuriger en netter. Spoedig zijn beide zijden hard en droog gebakken, de kruim tussen de twee vlakken tot niets herleid. Graan malen, deeg bereiden en bakken is het werk van de vrouwen; zij bakken elke dag nieuw-vers brood, want na 2 dagen is het door zijn hardheid niet meer eetbaar, gezien het bijna zo hard is als een plank. Dit bakprocedee schijnt lang gehandhaafd gebleven te zijn. Natuurlijk kwam er geleidelijk verbetering in, zoals men kan zien op de tekeningen hieronder, waarop laaiend vuur de plaats ingenomen heeft van gloeiende as. Of het brood daarom veel malser was? Misschien wel een weinig. – In dit licht moeten wij K.’s woorden beoordelen over het harde brood dat Jezus op zijn reis naar Tyrus te eten kreeg. Fascikel 13 644